در حال حاظر تولیدات گلخانه ای به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود از نظر اقتصادی، استراتژیکی و ایجاد شغل از جایگاه بسیار مناسبی برخوردار است. با افزایش رشد جمعیت در جهان و نیاز سبد غذایی خانوار به میوه و سبزی تکنولوژی تولیدات گیاهی بسیار پیشرفت نموده است. در طی سالیان اخیر روند تولید محصولات گلخانه ای رو به بهبود بوده و امید است با بکارگیری تکنولوژی های نوین کشت گلخانه ای به صورت فراگیر در تمامی نقاط کشورمان شاهد پیشرفت سریع در صنعت گلخانه ای باشیم. کشت و صنعت گلخانه ای در ایران به دلیل وجود آب و هوای متنوع، زمین های حاصلخیز و همچنین نزدیکی به بازار مصرف، می تواند دارای توجیح اقتصادی بالایی باشد.

از مهم‌ترین دلایل اقتصادی برای کشت گلخانه می‌توان به افزایش تعداد برداشت‌ها در سال، افزایش برداشت محصول نسبت به سطح زیر کشت، تعیین زمان بهره برداری محصول و کاهش تعداد کارگران اشاره کرد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان؛ بازار محصولات کشاورزی هیچ گاه از رونق نمی‌افتد که هیچ؛ همیشه رو به پیشرفت نیز است. رشد جمعیت و اقبال عمومی برای استفاده از محصولات کشاورزی؛ شاید از مهم‌ترین عوامل وجود همیشگی سود در بازار محصولات کشاورزی باشد.

اما این روز‌ها وجود بحران کم آبی که موجب کاهش چشمگیر و البته نگران کننده ذخایرآبی و سفره‌های زیر زمینی آب شده، این حرفه را مخاطرات جدی روبه رو ساخته، تا جایی که کشاورزی از یک شغل با درآمد مطمئن تبدیل به یک شغل با خطر ریسک بالا شده است. اما چاره چیست؟ آیا می‌شود در حوزه‌ای به این مهمی از لحاظ تغذیه‌ای و اقتصادی دست روی دست گذاشت؟ پاسخ ما به شما این است که خیر. نباید برای پر کردن بازار صیفی جات دست به دامان صادرات بی رویه این محصولات زد خصوصا در این بازار پر نوسان دلار… بلکه باید دست به دامان علم مدرن کشاورزی شد و راه کشور‌های صنعتی پیشرفته را در این حوزه پی گرفت. یکی از بهترین راه‌ها راه اندازی گلخانه‌ها برای کاشت محصولات است. در این نوشتار تلاش داریم تا گام‌های نخستین راه اندازی تا بهره برداری یک گلخانه را شرح دهیم.

چرا گلخانه؟

گلخانه بخش محدودی از فضاست که در آن عوامل طبیعی قابل کنترل است، به گونه‌ای که برای کشت متراکم وتولید محصول خارج از فصل یا خارج از محیط طبیعی، محل مناسبی را ایجاد می‌کند. همان طور که در ابتدا گفتیم، یکی از مزایای استفاده از روش گلخانه‌ای، مصرف کم آب در کاشت محصولات است که این امر با توجه به بحران آبی کشور بسیار حائز اهمیت است.

نکته دیگر مسئله کاهش کیفیت خاک‌های حاصلخیز زیر کشت به دلیل کم آبی موجود است؛ که در این روش به دلیل تحت کنترل در آوردن این مسئله، ضمن این که این موضوع را مرتفع می‌سازد، به افزایش محصولات کشاورزی برداشت شده در واحد سطح نیز کمک شایانی می‌کند. در کشاورزی سنتی تقریبا همه چیز به شانس بستگی دارد.

کشاورز بیل به دست چشم به آسمان دارد که چه زمانی رحمت الهی نازل شود یا توفان سهمگین بالاخره آرام بگیرد…، اما در کشاورزی مدرن تقریبا تمام عوامل موثر در رشد گیاهان تحت کنترل کشاورز قرار دارد. بر همین اساس میزان خطر پذیری شغل نیز تا حد زیادی کاهش می‌یابد. علاوه بر این موضوعات کلی گلخانه‌ها این توانایی را دارند که با کنترل عوامل موثر در رشد گیاه زمان برداشت محصول را معین کنند.

به این معنی که می‌توان محصول را درست در زمانی که تقاضای بازار برایش در حد بالای خود قرار دارد وارد بازار کرد و بالاخره سود سرشاری از آن به جیب زد. همچنین می‌توان به توانایی گلخانه‌ها و کاشت و بازدهی زیاد محصولاتی اشاره کرد که در اقلیم‌های بسیار متفاوت رشد و نمو دارند. با این کارتا حد زیادی می‌توان جلوی خروج ارز از کشور را گرفت و محصولات وطنی فرنگی را به بازار عرضه کرد.

در آخر می‌توان اشاره کرد که از آن جا که تمام عوامل رشد مناسب در گلخانه‌ها کنترل می‌شود، محصولات گلخانه‌ای از کیفیت بسیار زیادی نسبت به محصولات کشاورزی سنتی برخوردار است و تقریبا مشتری پسندتر هستند؛ و همین امر میزان سوددهی محصولات را چندین برابر محصولات مشابه، اما کشت سنتی کرده است.

دلایل اقتصادی برای کشت گلخانه‌ای

از مهم‌ترین دلایل اقتصادی برای کشت گلخانه می‌توان به افزایش تعداد برداشت‌ها در سال، افزایش برداشت محصول نسبت به سطح زیر کشت، تعیین زمان بهره برداری محصول و کاهش تعداد کارگران اشاره کرد. اما هر کسب و کاری مطمئنا ایراداتی هم خواهد داشت، گلخانه هم از این مقوله مستثنا نیست، به موضوعات زیر می‌توان به عنوان سختی‌های کار در گلخانه اشاره کرد: آورده اولیه برای شروع این کسب و کار تقریبا زیاد است که البته از آن جایی که بیشتر این هزینه‌ها برای تجهیزات گلخانه صرف می‌شود، تنها یک بار اتفاق می‌افتد.

کارشناسان معتقدند که اگر برداشت محصولات دارای مطلوبیت نسبی باشد، تقریبا بعد از سه سال هزینه‌های اولیه شما به جیبتان باز می‌گردد. دومین مسئله مربوط به کشاورزی گلخانه ای، نیاز به مراقبت لحظه‌ای و دایمی در این نوع کشت است. مثلا، تنها یک غفلت از دمای گلخانه در یک شب زمستانی می‌تواند تمام زحمات چند ماهه تان را بر باد دهد.

گام‌های تاسیس یک گلخانه

برای راه اندازی گلخانه باید چندین مرحله را پشت سر بگذارید که مهم‌ترین آن، گرفتن مجوز از سازمان جهاد کشاورزی است. این سازمان برای اعطای مجوز گلخانه به شما، چندین پیش شرط برایتان می‌گذارد که مهم‌ترین آن وجود تجهیزات اساسی برای گلخانه مد نظر شماست. این تجهیزات بیشتر مربوط به موضوع کنترل دما و آب رسانی گلخانه است. در این باره شما برای سیستم گرمایشی نیاز به تجهیزات زیر دارید.

سیستم مرکزی: سیستم شوفاژ (برای گلخانه‌های بالای ۴/۰ هکتار) در این سیستم از بخار آب داغ استفاده می‌شود.

سیستم موضعی: بخاری شامل سه دسته، بخاری‌های منفرد یا تراکمی_ بخاری‌های کنوکسیونی یا همرفتی_ بخاری‌های تابشی با انرژی پایین.

سیستم سرمایشی نیز در واقع شامل دو دست کلی می‌شود. سیستم خنک کننده تابستانه و سیستم خنک کننده زمستانه. در نوع تابستانه آن سیستم فن وپد (متداول‌ترین نوع این سیستم) و سیستم خنک کننده مه پاش باید برای گلخانه تامین شود. در نوع زمستانی، وجود سیستم تیوپ – پنکه برای تایید نظر کارشناس جهاد کشاورزی لازم است. علاوه بر این‌ها خرید و راه اندازی ژنراتور (برق اضطراری)، ترموستات؛ وسیستم آبیاری تحت فشار نیز به عنوان پیش شرط‌های سازمان برای انجام بازدید اولیه لازم است.

مجوز جهاد کشاورزی

بعد از تجهیز گلخانه، برای گرفتن مجوز باید ابتدا به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستانی مربوط مراجعه کنیم. مدارک مد نظر این سازمان را ارائه دهیم. این مدارک عبارتند از:

* سند مالکیت اعم از رسمی، قولنامه‌ای یا اجاره نامه شش ساله. قولنامه‌ها و اجاره نامه‌ها باید به تایید یک نهاد رسمی مثل شورای محل یا جهاد کشاورزی رسیده باشد.

* ارائه پروانه بهره برداری از چاه یا مدارک رسمی که نشان دهنده تامین آب مصرفی از قنات، چشمه، رودخانه، کانال باشد.

* ارائه نتیجه مثبت آزمایش آب مورد استفاده در گلخانه، از یکی از آزمایشگاه‌های معتبر استان.

* معرفی یک کارشناس کشاورزی برای همکاری در گلخانه‌هایی که سطح زیر کشت آن‌ها بیش از ۵۰۰۰ متر مربع باشد.

بدیهی است پس از آن که مدارک ارائه شده از نظر سازمان مورد وثوق قرار بگیرد و تاییدیه کارشناس بازرس از وضعیت اولیه گلخانه نیز به این سازمان ارسال شود، مجوز شما صادر خواهد شد.

گام‌های اولیه برای کشاورزی مدرن

اولین گام بعد از گرفتن مجوز، درباره کاشت محصول است. برای کاشت گیاه دو روش وجود دارد. روش کاشت بذر که نوع سنتی کاشت است و روش کاشت نشاء. کارشناسان کشاورزی معتقدند که کاشت نشاء با توجه به دلایل زیر از مزیت‌های اقتصادی بیشتری در مقایسه یا کاشت بذر برخوردار است.

این دلایل عبارتند از: طولانی‌تر شدن زمان بهره بری در نوع سنتی، نیاز به نیروی کار بیشترحین انتقال بذر‌ها به گلخانه، زیاد بودن میزان دور ریز بذر‌ها چه در زمان ذخیره کردن و چه در زمان رشد آن‌ها و در آخر نامطمئن بودن کشاورز از کیفیت مطلوب گیاه حاصله از بذر؛ این در حالی است که کاشت نشاء به لحاظ قابل تعیین بودن میزان مرغوبیت گیاه و امکان انتخاب گیاهان سالم و یک دست و کاهش آب مصرفی بسیار با صرفه اقتصادی است.

احداث یک گلخانه خانگی

اگرشما هم عاشق راه اندازی یک گلخانه هستید، اما سرمایه کافی برای تاسیس یک گلخانه بزرگ را نداریدبرایتان یک پیشنهاد داریم: فضا‌های کنار افتاده‌ای مانند حیاط، پشت بام می‌تواند در این روش دارای صرفه اقتصادی برایتان باشد. به عنوان مثال یک فضای صد متری از پشت بام منزلتان را برای راه اندازی یک گلخانه در نظر بگیرید.

اسکلت گلخانه را با چهارچوب فلزی بلند کنید، چون دوام بیشتری دارد و برای عایق آن بهتر است از پلاستیک‌های uv دار استفاده کنید. چرا که اشعه‌های آسیب رسان خورشید را دفع می‌کنند، در حالی که عایق‌های ساده زیر نور آفتاب خاصیت ذره بینی پیدا می‌کنند که برای رشد گیاهان به خصوص صیفی جات بسیار مضر است. این عایق‌های uv دارتفاوت قیمت چندانی با نوع پلاستیکی اش ندارد، اما درنتیجه کار نقش اساسی بازی می‌کند.

اکنون باید به فکر سیستم آب رسانی برای گلخانه تان باشید. آب رسانی قطره‌ای بهترین و با صرفه‌ترین روش موجود برای گلخانه کوچک شماست. با یک بار هزینه، برای همیشه و در همه دوره‌ها می‌توانید از آن استفاده کنید.

برای راه اندازی این سیستم در ۱۰۰ مترمربع، چیزی حدود دو میلیون تومان کنار بگذارید. این سیستم آب رسانی شامل یک مخزن هزار لیتری آب و حدود صدمتر لوله یک ونیم اینچی مخصوص آبیاری قطره‌ای و یک پمپ آب متوسط است. نکته مهم در آب رسانی قطره‌ای این است که دراین سیستم آب کمی مصرف می‌شود حتی کمتر از مقداری که با آب پاش دستی مصرف می‌کنید. این سیستم آب رسان چیزی حدود دو میلیون تومان هزینه بر می‌دارد.

اکنون باید به فکر محل کاشت نهال باشید، این جا دو روش بالشتکی و ناودانکی وجود دارد. روش بالشتکی بسیار کم هزینه تر، اما یک بار مصرف است، چون ازگلدان‌های پلاستیکی استفاده می‌شود. روش ناودانکی به علت طول عمر ومقاومت بالا، گزینه عاقلانه تری است. ناودانکی همان طور که از اسمش مشخص است، از لوله‌های نیمه‌ای از جنس گالوانیزه است. درون این لوله‌ها از خاک پر می‌شود و این سازه‌ها یک گلخانه یک دست و ردیفی به شما می‌دهد.

اکنون نوبت آماده سازی گلخانه برای کاشت است، بنابراین سراغ خاک و انتخاب نوع محصول بروید. خیار بوته‌ای گزینه مناسبی برای یک مبتدی است. بهترین خاک هم، برای پرورش خیار درختی خاک کوکوپیت و پرلیت است. این نوع خاک قیمت مناسبی دارد و همچنین از کیفیت بالایی برخوردار است. برای تهیه خاک برای ۱۰۰ متر مربع گلخانه، حدود ۳۰۰ هزار تومان باید هزینه کنید؛ و حالا باید سراغ خرید نشاء، کود و … بروید.

تا به این جا برای یک مبتدی کاشت خیار گلخانه‌ای به جز هزینه‌های بستر کاشت که برای همیشه است، دوره‌های اول حدود هشت میلیون تومان بابت خرید خاک، بذر، کود، سم، سیستم گرمایشی و سرمایشی، هزینه‌های مصرفی آب و … و کارشناسی و تشخیص آفت هزینه بر می‌دارد.

بازدهی

در هر سال می‌توانید، دو تا سه دوره؛ کاشت و برداشت داشته باشید. کاشت بهاره، تابستانه و زمستانه، از آن جایی که محصولات زمین‌های زراعی در تابستان به بازار می‌آیند، کاشت تابستانه توصیه نمی‌شود

گلخانه مکانی است که با مواد شفاف پوشیده شده و در آن عوامل محیطی مختلف از قبیل دما، رطوبت نسبی، نور و میزان دی اکسید کربن قابل کنترل می باشد. گیاهان را می توان درون گلخانه در تمام طول سال پرورش داد.

گروه بندی گلخانه ها از نظر ساختار:

1. گلخانه یکطرفه
   این نوع گلخانه بطور معمول کنار دیوار یا گلخانه دیگری ساخته می شود. دیوار شمالی با مصالح ساختمانی و تمامی یا قسمتی از دیواره های شرقی و غربی نیز از آجر ساخته می شوند. دیواره جنوبی آن ها کوتاهتر از دیواره شمالی است. زاویه سقف با سطح زمین، بسته به عرض جغرافیایی محل، 30 تا 55 درجه است. این نوع گلخانه بیشتر برای جوانه زنی بذر و یا فرسینگ گل های پیازی بکار می رود.
2. گلخانه نیمه دو طرفه
   شبیه گلخانه دو طرفه است با این تفاوت که سقف آن از دو شیب غیرمساوی پوشانیده شده است. دیواره شمالی بلندتر از دیواره جنوبی است و بالاترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یک سوم عرض گلخانه با دیواره شمالی فاصله دارد. این نوع گلخانه در مناطقی که شدت نور در زمستان کم است ساخته می شود، بطوریکه سطح جنوبی نسبت به شمالی نر بیشتری دریافت می کند از این دو نوع گلخانه بیشتر برای موارد غیرتجاری کوچک و در منازل استفاده می شود.
3. گلخانه های دوطرفه یا سقف شیروانی A Frame
   در این نوع گلخانه پهنای سقف دو طرف گلخانه مساوی است. این نوع گلخانه بطور مجزا یا گاهی کنار هم چسپیده و چند ردیف سقف ساخته می شود. دیوار حاجب دیواری است بین سطح زمین و اسکلت گلخانه قرار می گیرد. جنس آن بتنی، بلوک سیمانی، آجری و یا چوبی است و ارتفاع آن بین 60 تا 100 سانتی متر است. برای جلوگیری از کاهش عبور نور، در گلخانه های جدید آن را درون زمین قرار می دهند. این دیوار باید حداقل 15 سانتی متر زیر زمین باشد تا از ورود حیوانات کوچک به گلخانه جلوگیری کند. مزایا: قابلیت اطمینان بالا در استحکام سازه – حداکثر استفاده از تابش نور – هدایت مناسب تعریق پوشش گلخانه و بار برف به پایین – کنترل راحت پنجره ها برای تهویه طبیعی هوا – اتوماسیون مناسب (هدایت و کنترل سیستم ها) معایب: گران بودن سازه گلخانه عدم استفاده کارا برای گلخانه با پوشش پلاستیک – عدم امکان استفاده از نور خورشید برای ضدعفونی طبیعی خاک
4. سقف قوسی Arced or Curved roof
   گلخانه های نیمه استوانه ای یا کوانست در طی جنگ جهانی دوم ابداع شد، زمانیکه برای ساختن انبار و سربازخانه به ساختارهای ارزان و آسان ساز نیاز بود. اسکلت این نوع گلخانه توسط لوله های آب ساخته می شود که قوس 180 درجه دارند. معمولا عرض گلخانه 9 متر و طول آن 60 متر یا بیشتر است. این نوع گلخانه بصورت مجزا یا چند ردیف موازی کنارهم ساخته می شود. مزایا: سبک و ارزان – کمتر سدن سطح تبادل انرژی بیرون – مقومت در برابر باد به نسبت سازه های دیگر – مناسب برای پوشش های ارزان مانند پلاستیک. معایب: افقی بودن تاج – عدم هدایت مناسب برف به پهلو – عدم هدایت تعریق به پهلو
5. سقف گنبدی Gothic arch
   مزایا: دارای تمام مزایای گلخانه های تونلی است ولی معایب یاد شده آن را ندارد
6. دندانه ای Sawtooth and skilion
   مزایا: سطح کمتر تبادل با محیط – تهویه سقفی مناسب و ارزان – حداکثر ورود نور در مناطق خاص. معایب: عدم تناسب برخی مناطق خاص (مناطق بالای 40 درجه عرض جغرافیایی)

جهت گلخانه ها:

جهت گلخانه به شرایط منطقه بستگی دارد. در مناطق بادخیز، جهت باد غالب در تعیین جهت گلخانه های تک واحدی اهمیت زیادی دارد. همسو بودن جهت گلخانه با جهت باد خسارت زا باعث می شود خسارت کمتری به گلخانه وارد شود. ولی جهت گلخانه های چند واحدی در هر شرایطی (در امتداد طول) شمالی – جنوبی است. گلخانه ها بصورت تک واحدی یا متصل به هم و چند واحدی بنا می شوند.

مزایای گلخانه تک واحدی:

در این نوع گلخانه زودتر می توان به دمای مورد نظر دست یافت (اما گلخانه نیز زودتر سرد می شود)، نور وارد شده بطور یکنواخت در گلخانه پخش می شود و داشتن فاصله مناسب اطراف گلخانه باعث ذوب سریع برف می شود.

معایب گلخانه تک واحدی:

• هزینه اولیه ساخت آن ها بیشتر است.
• تهویه آن ها مشکل تر است.
• زمین بیشتری برای ساخت گلخانه مورد نیاز است.
• عملیات رنگ کردن و پوشش مجدد آن ها مشکل تر است.
• سطح بیشتری از گلخانه در معرض باد زمستانی است، بنابراین هدررفتن گرما بیشتر است و سوخت بیشتری برای گرم کردن گلخانه مصرف می شود.

گلخانه های چند ردیفه:

در این نوع گلخانه ها دیواره های بین هر قسمت برداشته می شود و دارای فضای داخلی واحدی می شود. تعداد واحد هایی که به هم متصل می شوند، بستگی به نوع و تعداد گیاهانی دارد که قرار است در آن کشت شوند.

مزایای گلخانه های چند ردیفه:

• نیاز به زمین کمتر
• نیاز به اسکلت کمتر (به دلیل نداشتن دیواره¬های میانی)
• هزینه احداث کمتر
• نیروی کار کمتر
• هزینه اتوماسیون کمتر
• مدیریت پرسنل بهتر
• مصرف سوخت کمتر (به خاطر کاهش سطوح تماس هدر دهنده گرما)

معایب گلخانه های چند ردیفه:

در این نوع گلخانه ها، برف به سختی از سطح گلخانه خارج می شود. قرار گرفتن برف در ناودان ها گاهی باعث شکستن اسکلت می شود. برای حل کردن این مشکل باید لوله های حرارتی زیر ناودان ها قرار داده شود و ناودان ها دارای شیب مناسب برای انتقال آب باشند. از سوی دیگر ناودان ها و لوله های حرارتی باعث کاهش نور ورودی به گلخانه شده و در نتیجه باعث تأخیر در رشد می شوند.

گلخانه بزرگ اجزای تشکیل دهنده گلخانه:

چارچوب (اسکلت) گلخانه، پوشش شفاف گلخانه، راهرو های گلخانه، هواکش های گلخانه، اتاق کار گلخانه

چارچوب اسکلت گلخانه: اسکلت گلخانه نگهدارنده پوشش گلخانه است. در قدیم اسکلت گلخانه بیشتر از جنس چوب بود اما امروزه از آهن، آلومینیوم و فولاد برای اسکلت گلخانه استفاده می شود. در طراحی اسکلت گلخانه باید عواملی از قبیل وزن اسکلت، وزن پوشش، نیروی باد و نیروی وزن برف توجه کرد. اسکلت گلخانه باید سبک، محکم، دارای هزینه اولیه و نگهداری کم و حداقل سایه اندازی باشد.

عوامل مؤثر در انتخاب جنس اسکلت گلخانه: قیمت آن در منطقه – قابلیت دسترسی. باد: بادهای قوی می توانند مستحکم ترین گلخانه ها را خراب کنند. اسکلت گلخانه باید در برابر وزش باد با سرعت 100 کیلومتر در ساعت مقاومت نماید. برف: نیروی برف در گلخانه های دارای سیستم گرم کننده مشکل جدی نیست، زیرا گرما باعث ذوب برف می شود.

معایب گلخانه های چوبی:

• استحکام کمتر از آهن و آلومنیوم
• هزینه نگهداری بالا
• نیاز به نقاشی مداوم و نیاز به آغشته کردن مواد نگه دارنده (نفتنات مس)
• نور کمتری وارد گلخانه می شود.
• پوسیدگی توسط قارچ ها (وجود دما و رطوبت مناسب برای رشد)
• تغذیه توسط حشرات مثل موریانه ها، مورچه های نجار و سوسک های چوبخوار

گلخانه های آهنی:

• استحکام بیشتر از چوب
• قابلیت انتقال حرارت بیشتر
• هزینه اولیه بالاتر
• انقباض و انبساط در اثر تغییر دما که گاهی باعث شکستن شیشه ها می شود.
• برای مقاوم کردن آهن آن را با فلزات دیگر مثل روی پوشش می دهند. آهن گالوانیزه یا آهن سفید نتیجه پوشش روی (zn) روی آهن می باشد.

گلخانه های آلومینیومی:

قبلا بیشتر در گلخانه های کوچک و فانتزی بکار می رفت ولی امروزه بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و دارای خصوصیات زیر می باشد:
هزینه اولیه بیشتر از آهن، قابلیت انتقال حرارت بیشتر از چوب، برای مقاوم کردن آلومینیوم آن را با فلزات دیگر ترکیب کرده و آلیاژ تهیه می کنند. آلیاژ آلومینیومی مقاومتی مثل فولاد دارد.

سکو های گلخانه:

به منظور کنترل بهتر شرایط محیطی و بازده بهتر ساخته می شوند. جنس سکو از سیمان، آجر، آهن، چوب و… می باشد و ارتفاع و عرض سکوها به نوع گیاهی که در گلخانه پرورش ذاذه می شود بستگی دارد. معمولا ارتفاع سکو 90 سانتی متر است.

اتاق کار گلخانه:

اتاقی است که وسایلی از قبیل خاک، شن، پیت، کود، ابزار کار، گلدان، حشره کش ها، قارچ کش ها و… را در آن قرار می دهند.

راهرو های گلخانه:

راهروها برای رفت وآمد کارگران و عبور وسایلی مثل گاری دستی استفاده می شود. عرض راهروها معمولا 50 تا 80 سانتی متر است.

هواکش های گلخانه:

هواکش های گلخانه دریچه هایی در سقف یا جوانب گلخانه هستند و برای تهویه بکار می روند. باز و بسته شدن دریچه¬ ها با ذست صورت می گیرد و یا بطور خودکار (با کمک ترموستات و موتور الکتریکی) انجام می شود.

پوشش گلخانه:

پوشش گلخانه بایذ بیشترین میزان نور را از خود عبور داده و به گیاه برساند. بنابراین درصد عبور نور از پوشش گلخانه (مقدار نوری که از واحد سطح عبور می کند) عامل مهمی در انتخاب آن است. هیچ ماده ای نمی تواند %100 نور را عبور دهد. بلکه درصدی از آن جذی می شود درصدی هم عبور می کند. بیشترین میزان عبور نور از شیشه ی شفاف است.

انواع پوشش:

شیشه و پلاستیک (پلاستیک نرم و پلاستیک سخت). پلاستیک نرم: پلی اتیلن، پلی وینل کلراید، پلی وینیل فلوراید. پلاستیک سخت: فایبرگلاس، اکریلیک و پلی کربنات

شیشه:

• میزان عبور نور بالا در حدود %90
• طول عمر زیاد (تقریباٌ 35 سال)
• قابلیت اشتعال ندارد.
• نور مادون قرمز و ماورای بنفش را از خود عبور نمی دهد.
• عبور هوا از بین قطعات شیشه باعث جلوگیری از تجمع رطوبت اضافی می شود.
• حرارت را سریع از دست می دهد و بنابراین هزینه گرم کردن بالاتر از گلخانه پلاستیکی است.

پلاستیک:

• اجازه عبور اکسیژن و دی اکسیدکربن را می دهد.
• از نظر شیمیایی بی اثر است.
• مقاوم به تگرگ است.
• عمر پلاستیک معمولی در صورت اجرای صحیح 3 تابستان و 2 زمستان است.
• پوشاندن گلخانه شیشه ای با پباستیک باعث می شود که %38 صرفه جویی در مصرف سوخت، 4 تا 15 درصد کاهش شدت نور گلخانه می شود.

مواد افزودنی مختلف به پلاستیک ها:

مواد تثبیت کننده اشعه ماورای بنفش (FR Stabilizer Additive)
برای جلوگیری از اثر مخرب ماورای بنفش خورشید روی پوشش گلخانه پلاستیکی بکار می رود.
UV طول موج پایین اشعه می باشد و این مواد با تغییر دادن طول موج این اشعه، آن را به طول موج های سفید برای رشد گیاه تبدیل می کنند. این کار باعث افزایش عمر پلاستیک نیز می شود.

مواد ضد مه (Anti Fog Additive)
موادی هستند که باعث پخش قطرات آب متراکم به صورت یک لایه یکنواخت و شفاف روی پوشش داخلی گلخانه می شوند و از بازتاب کلی نور خورشید جلوگیری می کنند.

مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز (FR Stabilizer Additive)
از آنجایی که خروج اشعه مادون قرمز از گلخانه باعث هدررفتن گرما می شود، افزودن این مواد باعث نگهداری اشعه مادون قرمز تایید شده از سطوح گلخانه و حفظ حدود 50 درصد گرمای تابشی می شود.

پلی اتیلن معمولی:

هزینه اولیه کمتر از شیشه، قابل استفاده در اسکلت های موقت و دائمی، نسبت به شیشه حرارت بیشتری را به داخل گلخانه منتقل می کند. میزان عبور نور کمتر از شیشه (88 تل 90 درصد)، طول عمر کم (با بالاترین کیفیت چهارسال)، نور ماورای بنفش را عبور می دهد که باعث ازبین رفتن و یکبار مصرف شدن پلاستیک می شود. که راه حل آن افزودن مواد جذب اشعه ماورای بنفش است.

نور مادون قرمز را عبور می دهد که باعث هدر رفتن گرمای تابشی می شود و راه حل آن افزودن مواد نگهدارنده اشعه مادون قرمز است. رطوبت داخل گلخانه بیشتر است و پس از تماس با سطح سرد پلی اتیلن قطرات آب تشکیل می دهد که به هم چسپیده و بزرگتر می شوند و مشکلاتی ازقبیل کاهش عبور نور از پلاستیک و چکیدن روی گیاهان که باعث افزایش بیماری های قارچی می شود را ایجاد می کنند.

برای حل این مفصل می توان از راهکار های گوناکون استفاده نمود از قبیل، گردش هوای داخل گلخانه با پنکه کوچک (با کار مداوم) یا پنکه بزرگ (با کار برحسب نیاز)، باز کردن پوشش دیوار جانبی گلخانه (در خلاف جهت باد)، استفاده از پلاستیک های سوراخ دار، استفاده از پوشش پلاستیکی دولایه

پلی ویتیل کلراید، طول عمر زیاد، مقاوم به سائیدگی و طوفان، تحمل بهتر دماهای زیر صفر، جلوگیری از ورود اشعه ماورای بنفش، میزان عبور نور بالا،، مقاومت کششی 4 برابر پلی اتیلن، قیمت گرانتر از پلی اتیلن

فایبرگلاس مقاوم:

طول عمر بالا (10 تا 20 سال) ولی از عمر شیشه کمتر است و ارزانتر از شیشه است. مقاوم به تگرگ و طوفان است، تا دمای منفی 38 درجه مقوم است. 80 تا 90 درصد شیشه نور را عبور می دهد. با کهنه شدن زرد شده و باعث کاهش عبور نور می شود. در معرض سائیدگی و فرسودگی قرار دارد. آتشگیر است و گرانتر از پلی اتیلن است.

عوامل محیطی مهم در گلخانه:

انرژی به صورت تشعشع الکترومغناطیس، نور نامیده می شود که قابل رویت است. نور از نظر شدت، کیفیت و طول مدت تابش برای گیاه اهمیت دارد. شدت نور (Light intensity) عبارت است از مقدار امواج نورانی که در واحد زمان به واحد سطح می رسد. مقدار نور قابل دسترس بسته به فصل سال، عرض جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، ساعات مختلف روز، پوشش ابر، میزان آلودگی و رطوبت اتمسفر متفاوت است.

شدت نور بر پاره ای از فرایند ها و خصوصیات گیاهی ازجمله فتوسنتز، ارتفاع گیاه و گلدهی اثر می گذارد. شدت نور لازم در گلخانه، بسته به نوع گیاه فرق می کند (گیاهان سایه پسند و گیاهان آفتاب پسند)، کیفیت نور (Light quality) مربوط به ترکیب طول موج های نور است (نور آبی، نور قرمز و قرمز دور)

طول مدت تابش نور (Photoperiod) به نیاز گیاهانی که در گلخانه نگهداری می شوند، بستگی دارد. از این نظر گیاهان به سه دسته تقسیم می شوند، روز کوتاه (اختیاری و اجباری)، روز بلند (اختیاری و اجباری) و گیاهان بی تفاوت.

وسایل تأمین نور:

لامپ های التهابی (Incandescent) لامپ حاوی رشته ملتهب تنگستن که راندمان تبدیل انرژی الکتریکی به نورانی در آن ها %7 است. حرارت زیادی تولید می کنند، کیفیت نورشان پایین است و عمر کوتاهی نیز دارند. لامپ فلورسنت (Hight Intensity Discharge = HID) بازده بیشتری از لامپ های تنگستن دارد، حرارت تولید شده آن کمتر است. لامپ های با شدت نور زیاد، لامپ متال هالید، لامپ های سدیمی فشارپایین. در لامپ های سدیمی فشاربالا راندمان تبدیل انرژی الکتریکی به نورانی حدود 25% است، طول عمرشان نیز زیاد است، (حدود 16000 ساعت و بیشتر استفاده را دارند.)

دما:

کنترل دمای گلخانه بسیار مهم است و با رشد گیاه رابطه مستقیم دارد. میزان دما به نوع گیاه بستگی دارد. دما بر فتوسنتز، تنفس، تشکیا اسیدهای آمینه و پروتئین ها، تبخیر و تعرق، رشد و نمو گیاهی، گلدهی و رنگ برگ گیاهان درون گلخانه تدثیرگذار است.

دمای گلخانه با انواع گوناگون دماسنج ها اندازه گیری می شود. مناسب ترین نوع دماسنج برای گلخانه نوعی است که دمای لحظه ای را همراه با دمای ماکزیمم و مینیمم نشان می دهد. قرار دادن یک دماسنج در گلخانه کافی نیست و باید از دو یا چند دماسنج در قسمت های مختلف گلخانه استفاده کرد.

همچنین به این دلیل که دما در ارتفاع های مختلف متفاوت است، دماسنج باید در ارتفاع گیاه قرار گیرد تا دمای واقعی محیط اطراف گیاه را نشان دهد.

وسایل گرم کننده:

در قدیم منبع تولید گرما کوره هایی بود که با سوخت ذغال کار می کردند. این کوره ها توسط دودکشی به هوای آزاد راه داشتند. امروزه در بعضی گلخانه ها از بخاری های نفتی یا گازی استفاده می شود. در گلخانه های جدید بویژه تجاری، مواد سوختنی در یک دیگ بخار سوزانده می شوند و گرما به صورت آب گرم یا بخار در گلخانه توزیع می شود.

آب گرو یا بخار توسط لوله های جانبی و از زیر سکو های گلخانه می گذرد، گلخانه ها را بطور یکنواخت گرم می کنند و سپس آب سرد شده و به سیستم مرکزی بازگشته، دوباره گرم می شود (سیستم شوفاژ).

بطور کلی در گلخانه های بزرگ از بخار و گلخانه های کوچک از آب گرم استفاده می شود. نوع سیستم حرارتی انتخاب شده برای گلخانه باید با سوخت ارزان و در دسترس سازگار باشد.

وسایل خنک کننده:

خنک کردن گلخانه بسیار سخت تر از گرم کردن آن می باشد. در تابستان دمای داخل گلخانه اغلب 11 درجه سانتیگراد بیشتر از دمای بیرون است. مضرات دمای بالا عبارتند از: عدم استحکام ساقه، کاهش اندازه گل، تأخیر در گلدهی و مرگ جوانه.

روش های مختلف خنک کردن گلخانه:

سایه دادن: سایه دادن با انواع پوشش های بافته شده، رنگ مخلوط آب وخاک یا ترکیبات دیگر پوشاننده سطح شیشه یا پلاستیک، روش تبخیری پوشال و پنکه (Fan and Pad evaporating cooling system)، استفاده از کولر آبی و گازی، آبپاشی روی گیاهان و کف گلخانه، سیستم مه افشانی

رطوبت:

چون بسیاری از فرایند های فیزیولوژیکی و متابولیکی در محیط آبگونه صورت می گیرند، آب عامل مهمی در زندگی گیاه می باشند. افزایش رطوبت نسبی توسط آبپاشی کف گلخانه استفاده از کولرهای آبی، استفاده از سیستم پوشال و پنکه یا سیستم های مه افشانی (Mist systems) صورت می گیرد. کاهش رطوبت نسبی توسط بازگذاشتن دریچه ها، گرم کردن گلخانه، پوشاندن راهرو ها با سیمان یا پوشش دیگر جهت کاهش تبخیر سطحی و استفاده از پنکه های برقی صورت می گیرد.

تهویه گلخانه:

تهویه به دلایل مختلفی انجام می گیرد:

• مبادله هوای داخل و خارج گلخانه
• تأمین دی اکسیدکربن لازم برای فتوسنتز
• کاهش دمای گلخانه (بیشتر گیاهان در دمای بالاتر از 35 درجه آسیب می بینند)
• کاهش رطوبت، به ویژه در زمستان (رطوبت بالا به جوانه-زنی هاگ بیشتر قارچ ها کمک می کند)

تهویه گلخانه در صورت لزوم با بازکردن دریچه های گلخانه که در قسمت های جانبی یا سقف گلخانه قرار دارند، انجام می شود. این دریچه ها باید در محلی نسب شود که جهت باد غالب نباشد. همچنین اختلاف سطح کافی با بلندترین ارتفاع گیاهان داشته باشد تا گیاهان در معرض مستقیم جریان هوا قرار نگیرند. باز وبسته شدن دریچه ها می تواند دستی یا اتوماتیک باشد. در بعضی گلخانه ها تهویه با پنکه (Fan Ventilation) نیز صورت می گیرد.

خزانه هوای آزاد:

کرت یا باغچه ای است در اندازه های مختلف که ابتدا بذر را در آن با فواصل کم و به طور متراکم می کارند و پس از رشد، نشا های تولیدی به محل اصلی کاشت انتقال می یابند.

شاسی سرد:

ساده ترین و ارزانترین ساختار نگهداری گیاهان حساس به سرماست که در آن، جز از انرژی خورشیدی، از منبع گرمایی دیگری استفاده نمی شود. ساده ترین نوع شاسی جعبه چهارگوشی است با ارتفاع 50 سانتی متر و بدون ته که روی آن با شیشه یا پلاستیک پوشیده می شود. نوع دائمی تر با حفر نهری به عرض 80 تل 90 سانتی متر، عمق 30 تل 40 سانتی متر و طول مورد نظر و قرار دادن جعبه شاسی روی آن بوجود می آید.

موارد استفاده از شاسی عبارتند از:

• کشت بذر و ایجاد نشاء برای انتقال به مزرعه
• مقاوم کردن قلمه ها یا نشاهای تولید شده در گلخانه نسبت به سرما
• مقاوم کردن گیاهان تولید شده در گلخانه به سرما

شیب شاسی، برای استفاده بیشتر از نور و گرمای آفتاب، از شمال به جنوب است. زاویه شیب با سطح افق حدود 5 تا 10 درجه می باشد. مکان شاسی باید آفتابگیر و محفوظ از باد باشد. در زمستان های سرد روی شاسی را با پوشش اضافی می پوشانند. در گرمای خیلی زیاد نیز با ایجاد سایه روی شاسی (توسط حصیر و …) و یا آبپاشی روی گیاهان از صدمه به گیاهان جلوگیری می کنند.

شاسی گرم:

ساختمان آن مانند شاسی سرد است با این تفاوت که در آن وسیله¬ای برای تولید گرما قرار داده شده است. منابع تولید گرما در شاسی گرم شامل دمای حاصل از فعالیت میکروارگانیزم ها روی کود دامی یا مواد گیاهی، لوله های آب گرم یا لوله های بخار، جریان هوای گرم یا کابل های گرمایی برقی روکش¬دار بوده که در عمق 10 تا 15 سانتی متر بستر قرار می گیرند.

برگرفته از: کتاب پرورش سبزی در باغ و خانه در باغ و خانه
مولفین: مهندس بهزاد ادریسی، مهندس محمد حسین عظیمی، مهندس کیهان خسروی
انتشارات آموزش و ترویج کشاورزی